Các nghiên cứu mới cho thấy probiotics và gan nhiễm mỡ có mối liên hệ sâu sắc. Bổ sung probiotics được chứng minh giúp cải thiện men gan, giảm mỡ gan, tăng đề kháng và bảo vệ gan hiệu quả. Tìm hiểu cơ chế tác động, bằng chứng lâm sàng và tiềm năng ứng dụng probiotics trong điều trị gan nhiễm mỡ không do rượu tại Việt Nam.
1. Tổng quan về bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD)
Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) là tình trạng tích tụ mỡ thừa trong gan ở những người uống ít hoặc không uống rượu, thường liên quan đến béo phì, tiểu đường và kháng insulin.
Theo thống kê của WHO, NAFLD ảnh hưởng đến 25-30% dân số trên toàn cầu và đang có xu hướng tăng nhanh ở Châu Á – nơi có tỷ lệ người thừa cân, béo phì và tiểu đường ngày càng cao.
Gan nhiễm mỡ được xem là “bệnh chuyển hóa của thế kỷ 21”, có thể tiến triển thành viêm gan nhiễm mỡ (NASH), xơ gan hoặc ung thư gan nếu không được kiểm soát kịp thời.
2. Probiotics – giải pháp tiềm năng trong kiểm soát NAFLD
Các nghiên cứu gần đây đã làm sáng tỏ mối liên hệ giữa hệ vi sinh đường ruột và sức khỏe của gan thông qua “trục ruột – gan”. Trục này hoạt động như một “hệ thống liên lạc hai chiều”, do đó mọi thay đổi ở đường ruột đều có thể ảnh hưởng trực tiếp đến gan và ngược lại.
Khi mất cân bằng hệ vi sinh – còn gọi là rối loạn hệ khuẩn ruột (dysbiosis) – sẽ làm tăng:
- Tích tụ chất béo trong gan
- Tình trạng viêm toàn thân
- Tổn thương tế bào gan
Sự rối loạn này làm thay đổi trục ruột – gan khiến các độc tố đi vào máu, gây phản ứng viêm và tổn thương gan. Bổ sung Probiotics được xem là chìa khóa điều hòa hệ thống này thông qua các 5 cơ chế cơ bản.
2.1. Khôi phục cân bằng hệ vi sinh đường ruột
Ở những bệnh nhân mắc gan nhiễm mỡ, sự mất cân bằng giữa vi khuẩn có lợi và vi khuẩn gây hại là nguyên nhân làm tăng hấp thu năng lượng và tích tụ lipid trong gan.
Bổ sung men vi sinh giúp:
- Tăng mật độ vi khuẩn có lợi, ức chế vi khuẩn gây hại.
- Cải thiện chuyển hóa carbohydrate và lipid, giảm tích tụ mỡ tại gan.
- Giảm quá trình endotoxin – yếu tố gây viêm mãn tính và tổn thương gan.
Khi hệ vi sinh đường ruột được cân bằng, các quá trình chuyển hóa được điều hòa và trở nên ổn định từ đó giúp giảm gánh nặng lên gan.
2.2. Tăng cường hàng rào bảo vệ ruột
Một trong những nguyên nhân khiến gan bị tổn thương trong bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu là tình trạng tăng tính thấm ruột. Khi hàng rào ruột bị bị tổn thương, làm cho các phân tử lớn, vi khuẩn và độc tố không còn bị ngăn chặn hiệu quả mà dễ dàng xâm nhập vào máu tới gan gây viêm và stress oxy hóa.
Probiotic giúp:
- Tăng sản xuất protein liên kết chặt như occludin, claudin giúp củng cố hàng rào ruột.
- Giảm sự xâm nhập của các vi khuẩn, độc tố vào hệ tuần hoàn.
- Ngăn chặn phản ứng viêm lan tỏa, bảo vệ gan khỏi tổn thương thứ phát.
Kết quả là “rào chắn sinh học ruột – gan” được củng cố, giảm tình trạng viêm và oxy hóa ở gan.
2.3. Điều hòa miễn dịch và giảm viêm
Probiotics có khả năng điều chỉnh phản ứng miễn dịch thông qua việc:
- Giảm tiết cytokine tiền viêm như TNF-α, IL-6, IL-1β.
- Tăng sản xuất cytokine kháng viêm như IL-10.
- Điều hòa hoạt động của tế bào Kupffer (đại thực bào ở gan) – giúp giảm phản ứng viêm quá mức.
Một số nghiên cứu trên người cho thấy việc bổ sung Lactobacillus rhamnosus GG giúp giảm đáng kể men gan ALT, AST chỉ sau 12 tuần, nhờ ức chế quá trình viêm tại gan.
2.4. Cải thiện chuyển hóa lipid và kháng insulin
Probiotics còn tham gia điều chỉnh chuyển hóa mỡ và đường, hai yếu tố then chốt trong bệnh gan nhiễm mỡ:
- Giảm tổng hợp acid béo mới bằng cách ức chế gen SREBP-1c, FAS.
- Tăng oxy hóa acid béo tại gan, giúp giảm lượng mỡ tồn đọng.
- Cải thiện độ nhạy insulin, giảm đề kháng insulin – nguyên nhân gây tích tụ mỡ gan.
Ngoài ra, một số chủng như Bifidobacterium longum còn giúp giảm cholesterol toàn phần và triglycerid, qua đó cải thiện các chỉ số chuyển hóa máu.
2.5. Ức chế stress oxy hóa
Probiotic kích hoạt các enzyme chống oxy hóa nội sinh như superoxide dismutase (SOD), glutathione peroxidase (GPx) giúp giảm sản sinh gốc tự do – nguyên nhân gây hoạt tử tế bào gan.
Nhờ đó, tế bào gan được bảo vệ trước tổn thương oxy hóa, góp phần làm chậm tiến trình viêm gan nhiễm mỡ.
3. Các nghiên cứu nổi bật về probiotics và gan nhiễm mỡ trên thế giới
- Nghiên cứu của Malaguarnera et al. (2012): 66 bệnh nhân NAFLD sử dụng Bifidobacterium longum + prebiotics trong 24 tuần cho thấy men gan và chỉ số mỡ máu giảm đáng kể.
- Meta-analysis của Koutnikova (2021): Tổng hợp 13 thử nghiệm lâm sàng, kết luận probiotics có tác dụng cải thiện men gan, BMI và mức triglyceride.
- Thử nghiệm ở Trung Quốc (2023): Sử dụng hỗn hợp 5 chủng probiotics trong 12 tuần giúp cải thiện độ đàn hồi gan và giảm viêm gan nhẹ ở 70% bệnh nhân.
4. Ứng dụng và triển vọng tại Việt Nam
Tại Việt Nam, tỷ lệ gan nhiễm mỡ không do rượu ở người trưởng thành đã vượt 30%, đặc biệt trong nhóm dân văn phòng và người thừa cân.
Các bệnh viện lớn như Bệnh viện Bạch Mai, Đại học Y Hà Nội đã bắt đầu nghiên cứu vai trò của men vi sinh và chế độ dinh dưỡng trong điều trị NAFLD.
Một số sản phẩm probiotics thế hệ mới đang được phát triển tại Việt Nam kết hợp men vi sinh + prebiotic + enzyme tiêu hóa, giúp tăng khả năng hấp thu và ổn định hệ vi sinh đường ruột lâu dài.
Ngoài ra, xu hướng phối hợp probiotics trong phác đồ hỗ trợ gan (cùng vitamin nhóm B, choline, curcumin, L-ornithine) cũng đang được nhiều chuyên gia khuyến nghị.
5. Lưu ý khi sử dụng probiotics cho bệnh nhân gan nhiễm mỡ
- Chọn sản phẩm có nghiên cứu lâm sàng rõ ràng, chứa chủng vi sinh an toàn như L. acidophilus, B. longum, L. rhamnosus.
- Duy trì sử dụng ít nhất 8–12 tuần để đạt hiệu quả rõ rệt.
- Kết hợp chế độ ăn nhiều rau xanh, chất xơ, hạn chế đường và chất béo bão hòa.
- Không thay thế probiotics cho thuốc điều trị; nên dùng như liệu pháp hỗ trợ dưới sự hướng dẫn của bác sĩ
6. Kết luận
Gan nhiễm mỡ không do rượu đang là vấn đề sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng tại Việt Nam.
Việc áp dụng probiotics – dựa trên bằng chứng y học – là một hướng đi mới đầy tiềm năng, không chỉ cải thiện chức năng gan mà còn điều hòa toàn bộ hệ chuyển hóa của cơ thể.
Trong tương lai, kết hợp probiotics với dinh dưỡng cá thể hóa và lối sống lành mạnh sẽ là giải pháp toàn diện giúp kiểm soát NAFLD hiệu quả, an toàn và bền vững.
Xem thêm: Tiềm năng của Probiotics trong ngành dược phẩm và thực phẩm bảo vệ sức khỏe
